در سيستم يوگا رژيم غذايي اهميت ويژه‌اي دارد. مي‌گويند ((هرچه را كه بخوري بر تو تأثير مي‌گذارد.)) نوع و كيفيت غذا بر شرايط جسمي و روحي فرد اثر مي‌گذارد. بنابراين كسي كه داراي رژيم غذايي مناسبي نبوده و درك درستي از اصول خوردن نيز ندارد بتدريج از لحاظ جسمي و روحي آسيب مي‌بيند و آثار بد عادات نادرست خوردن را در ظاهر، رفتار، افكار و اعمال خود احساس مي‌كند. كسي كه براي مدتي داراي طرز فكر، عمل و ظاهر مطلوب نباشد طبيعتاً با عواقب ناخوشايندي مواجه مي‌شود و مصداق عبارت ((هرچه را كه بخوري بر تو تأثير مي‌گذارد)) مي‌گردد.
در يوگا، غذاها به سه دسته تقيم مي‌شوند: راجاسي، تاماسي، و ساتويك. به توضيحات هر يك از آنها توجه كنيد.
به ادامه مطالب برويد
راجاسي
غذاي راجاسي از انواع غذاها تشكيل مي‌شود. اين نام از عادات غذايي پادشاهان هند گرفته شده است. گفته مي‌شود در روي ميز شاهانه كمتر از پنجاه و شش نوع غذا سرو نمي‌شد! طبيعي است كه در ميان اين همه غذا برخي سرخ كرده، برخي كبابي و برخي پرچاشني و ادويه، همراه با شيريني‌جات و نوشيدني‌ها بود. غذاهايي از اين نوع براي كساني كه تمرين يوگا انجام مي‌دهند نامطلوب است زيرا باعث وزن زياد و چاقي شده و هر بار پس از غذا در فرد احساس "سنگيني" بوجود آورده و موجب خشم و غضب مي‌گردد.
تاماسي
دسته ي دوم خوراكي‌ها تاماسي است كه شامل غذاهاي گرم مي‌باشد. هر غذايي اعم از گياهي يا غيرگياهي، همراه با مقدار زيادي ادويه، نمك، فلفل و چاشني‌هاي ديگر نوعي تاماسي است. اين نوع غذا مناسب كساني است كه طبعي خشن دارند و پر سروصدا، دعواگر و كم تحملند. به همين دليل اين نوع غذاها مطلوب نبوده و به تمرين كنندگان يوگا توصيه نمي‌شود.
ساتويك
اين نوع غذا با كمترين مقدار ادويه و چاشني پخته مي‌شود و تازه، مطلوب و مغذي است. اين غذا براي تمرين كنندگان يوگا بسيار مناسب بوده و به آنها توصيه مي‌شود. برطبق قوانين يوگا هيچ غذايي چه گياهي و چه غيرگياهي في نفسه راجاسي، تاماسي يا ساتويك نيست.
آنچه آن را يكي از اين سه نوع مي‌كند روش تهيه آن است. اين تصور همگاني كه غذاي غيرگياهي تاماسي است و غذاي گياهي ساتويك، يك تصور اشتباه مي‌باشد. زيرا سيب زميني يا كلم را مي‌توان به صورت تاماسي آماده كرد و گوشت قرمز يا جوجه را مي‌توان به صورت ساتويك پخت.
نكته دوم در يوگا اينست كه غذا را نبايد براساس مقدر كالري آن ارزيابي كرد. بلكه كيفيت غذا و شيوه ي خوردن را بايد در نظر گرفت. هرچقدر كيفيت غذا بهتر باشد نيرو بخش تر است. بسياري بر اين تصور اشتباهند كه باكاهش خوراك روزانه يا كاهش كالري مي‌توانند از وزن اضافي خود بكاهند و باز بسياري فكر مي‌كنند احتمالاً با زياد غذا خوردن مي‌توانند وزن خود را افزايش دهند. اين تصورات اشتباه است زيرا افراط در هر دو تأثير نامطلوبي بر روي انسان مي‌گذارد. اصول يوگا درباره ي افراد چاق و لاغر يكسان است. هركس مي‌تواند بدون آنكه تأثير بدي بر روي سلامت خود ببيند از روش‌هاي تغذيه در يوگا پيروي كند. پس اصول تغذيه در يوگا چيست؟
رژيم غذايي متعادل
مهمترين اصل در يوگا تغذيه متعال است. هنگامي كه چهار مورد زير در رژيم غذايي روزانه گنجانده شود رژيم غذايي متعادل مي‌گردد. اين موارد عبارتنداز: سالاد، سبزيجات تازه، ميوه‌هاي تازه و ميوه‌هاي مغزدار خام (پسته، فندق و...) شما چه گياهخوار باشيد و چه نباشيد چهار مورد فوق را در غذاهاي اصلي روزانه خود بگنجانيد.
سالاد
همه ي سبزيجاتي كه خام خورده مي‌شوند مواد تشكيل دهنده ي سالادند. خيار، گوجه فرنگي، هويچ، كاهو، كلم و غيره براي تهيه سالاد استفاده مي‌شوند. اين ميوه‌ها را تكه تكه كرده و با كمي سس مي‌توان روزانه به اندازه ي يك كاسه كوچك خورد. زمان مطلوب خوردن سالاد قبل از ناهار و شام است.
سبزيجات تازه
هر سبزي خشك نشده و تغيير شكل نداده‌اي را مي‌توان تازه بشمار آورد. سبزي هرچقدر تازه تر باشد بهتر است. سبزيجات تازه چه زيرزميني يا روزميني بايد روزانه به مقدار مناسب خورده شوند. البته آنها را بايد به شيوه ي ساتويك تهيه كرد.
ميوه جات تازه
ميوه‌ها داراي بيشترين مواد غذايي مغذي براي انسانند. براي بدست آوردن نتيجه بهتر از تمرين يوگا، خوردن ميوه جات تازه ضروري است. لازم نيست ميوه‌جات گرانقيمت خريداري شود بلكه هر نوع ميوه‌اي كه بسادگي در دسترس باشد براي اين منظور كافيست. اين ميوه‌ها را مي‌توان تك تك و يا مخلوط با انواع ديگر خريد. ميوه‌ها فصلي و يا ساليانه‌اند. اكنون پرسش اينست: چقدر ميوه كافيست؟ مثلاً روزي يك سيب، يك پرتقال و يك موز براي هر فرد مناسب است. نكته مهم اينست كه ميوه‌ها را بايد به طور منظم خورد تا از سلامتي بهتري برخوردار بود.
ميوه‌هاي مغزدار خام
در سيستم يوگا به خوردن ميوه‌هايي كه از پوسته‌هاي سخت بدست مي‌آيند توصيه مي‌شود. اين ميوه‌ها عبارتند از بلادُر، پسته، بادام، گردو. مشتي از اين مخلوط براي خوراك روزانه كافيست. از آنجا كه اين نوع ميوه‌هاي خام داراي اثري گرم بر بدن مي‌باشند آنها را بايد در زمستان مصرف كرد و در تابستان مقادير كم آن را خورد.
ميوه‌هاي حاصل از پوسته‌هاي سخت سرشار از پروتئين، مواد معدني و ويتامين‌ها هستند. بنابراين خوراك صحيح از اين ميوه‌ها براي تمرين كنندگان يوگا و غير آن بسيار انرژي بخش و مفيد خواهد بود.
علاوه بر موارد ذكر شده در بالا اصولي در رژيم غذايي وجود دارد كه براي حصول نتايج مطلوب بايد از آنها پيروي كرد. آن اصول عبارتنداز:
مقدار غذا
بيش از 85 درصد از گنجايش معده خود غذا نخوريد. به عبارت ديگر پس از غذا همواره مقداري فضا در معده ي خود باقي بگذاريد. بيش از حد يا حتي تا حد گنجايش خود غذا نخوريد. وقتي كمتر از حد گنجايش غذا خورده شود هضم آن آسانتر شده و بدن مي‌تواند بيشترين استفاده را از مواد غذايي خورده شده، ببرد. از سوي ديگر هنگامي كه غذا به مقدار زياد خورده مي‌شود و معده كاملاً پر مي‌گردد، غذا به خوبي هضم نگشته و بدن بدون استفاده مناسب از مواد خوراكي، وادار به دفع آن مي‌گردد. بعلاوه با زياده روي در خوردن به سيستم شكمي و به طور كلي بر بدن فشار بيش از حد وارد مي‌آيد و در نتيجه قدرت فيزيكي و فكري بدن كاهش مي‌يابد.
پيامد طبيعي زياده روي در خوردن وزن بيش از اندازه و غيرضروري است.
شيوه ي خوردن
شيوه ي صحيح خوردن، آرام خوردن و بلعيدن غذا پس از جويدن كامل و خرد كردن آن است. يكي از اشتباهاتي كه معمولاً افراد چاق مرتكب مي‌شوند اينست كه خيلي تند غذا مي‌خوردند. ظاهراً آنها كه تند غذا مي‌خورند عادت مي‌كنند كه بلعيدن غذا برايشان لذتبخش باشد. در نظر آنان جويدن و قورت دادن كاري كسل كننده است مطلبي درباره ي يك تگزاسي برايتان نقل مي‌كنم كه شامش شامل 18 عدد جوجه بود. او بيش از 500 پوند وزن داشت، اما چندان قادر به انجام كاري آن نبود. تصور كنيد اگر او با دقت همه جوجه‌ها را مي‌جويد بايد حداقل شش تا هشت ساعت در روز را، بجز صبحانه، ناهار و اوقات ديگر، براي خوردن شام صرف مي‌كرد! عواقب اين نوع خوردن را قبلاً توضيح داده‌ايم. بنابراين در سيستم يوگا به عواقب سوء تند خوردن توجه و بر اهميت آرام خوردن تأكيد شده است. اما سؤال اينست: چقدر آرام بايد غذا خورد؟ سرعت غذا خوردن به نوع غذايي كه خورده مي‌شود، بستگي دارد براي مثال موز را مي‌توان تندتر از سيب خورد. خوردن گوشت قرمز بيش از گوشت ماهي وقت لازم دارد. اما در هر شرايطي توصيه مي‌شود تا غذا را آنقدر بجويد كه غذا لوله شود و تنها در آن زمان آن را ببلعيد.
آرام خوردن فوايد بسياري دارد. با خوردن مقدار كمي غذا فرد احساس رضايت مي‌كند. بزاق كاملاً با غذا تركيب مي‌شود و آن را قابل هضم مي‌سازد. بدن از غذاي خورده شده حداكثر استفاده را كرده و انسان با مقدار اندك غذا سلامتي خود را بهتر حفظ مي‌كند.
عامل زمان
حداقل دو ساعت قبل از خواب غذا بخوريد. اشتباه معمول اغلب مردم اينست كه بلافاصله پس از خوردن غذا بخصوص هنگام شب مي‌خوابند. اين امر تأثير بسيار بدي بر روي سلامت بدن مي‌گذارد. پس از گذشت چند ساعت از زمان خوردن، غذا به خوبي جذب بدن مي‌شود. معده سنگين نيست و هنگامي كه شخص به خواب مي‌رود خواب راحتي دارد و استراحت مي‌كند. اغلب كساني كه از دردهاي معده و روده مي‌نالند كساني هستند كه بلافاصله پس از غذا خوردن مي‌خوابند. آنها با اينكار فشار زيادي بر روي ماهيچه‌هاي شكم خود وارد مي‌آورند و خواب ناراحتي دارند و اغلب از ناراحتي‌ها و اختلالات در هضم غذا مي‌نالند. توجه به زود غذا خوردن اين مشكلات را برطرف مي‌كند.
مسئله مهم ديگر دفعات خوردن غذاست. توصيه مي‌شود در بيست و چهار ساعت چهار وعده غذا خورده شود؛ يعني: صبحانه در صبح، ناهار در ظهر، عصرانه‌اي هنگام عصر و شام هنگام شب. باتوجه به اصول يوگا هر فرد بايد مطابق با ميل خود غذا بخورد. جز در موارد خاص چهار وعده خوراك در روز بايد جزو عادات زندگي معمولي گردد.
ادويه جات
هنگام تهيه غذاهاي مختلف توصيه مي‌شود بيش از اندازه از ادويه جات استفاده نكنيد. منظور اين نيست كه ادويه جات بد و مضرند. بلكه ما با استفاده افراطي از ادويه جات مخالفيم. مي‌توان از ادويه براي طعم دادن به غذا استفاده كرد اما استفاده مفرط از آن را جايز نمي‌دانيم. غذاي يوگا بايد آنقدر ادويه دار باشد كه تبديل به غذاي تاماسي نگردد و ماهيتاً ساتويك باقي بماند.
آب
به تمرين كنندگان يوگا توصيه مي‌شود روزانه پنج پوند (معادل ده تا دوازده ليوان) آب بنوشند. آب را هنگام غذا خوردن نياشاميد بلكه نيم ساعت پس از اتمام غذا بنوشيد. طبق ادبيات يوگي، چنانچه آب هنگام غذا خوردن نوشيده نشود چندين بيماري پوستي برطرف مي‌گردد. در ادبيات يوگي بر زياد نوشيدن آب توصيه بسيار شده است، زيرا عقيده بر اينست كه آب تمامي ناخالصي‌ها و آلودگي‌ها را از سيستم بدن مي‌شويد. بسياري از مردم به اندازه ي كافي آب نمي‌نوشند. آنها بجاي آب، آب ميوه، شير و مايعات ديگر مي‌نوشند در نتيجه اختلالات جسمي و ناراحتي‌هايي در خود مشاهده مي‌كنند. اما اغلب اين بيماري‌ها با نوشيدن مقدار زيادي آب در طي روز برطرف مي‌شود. بنابراين تمرين كنندگان يوگا بايد در بيست و چهار ساعت پنج پوند يا بيشتر آب تازه بنوشند.
قهوه و چاي
اگر قهوه و چاي به مقدار زياد نوشيده شوند براي بدن زيان آورند. مردم امروز در زندگي روزمره ي خود بسيار به چاي و قهوه عادت كرده‌اند، به طوري كه به آساني قادر به ترك اين عادت نيستند. اما براي حفظ سلامت بايد درباره ي آنچه مي‌خورند خويشتن دار باشند. توصيه شده است در بيست و چهار ساعت بيش از دو فنجان چاي و قهوه صرف نشود. براي اين خويشتن داري دلايل متعددي وجود دارد. اين دو نوشيدني اگر به مقدار زياد مصرف شوند سبب اضطراب، بي‌خوابي، تنش عصبي و بيماري‌هاي داخلي ديگر مي‌شوند. همچنين اينطور احساس مي‌شود كه مصرف بي‌رويه ي اين نوشيدني‌ها ظاهر طبيعي پوست را تغيير داده و سبب ايجاد ناصافي‌هايي در پوست صورت مي‌شود. بنابراين در مصرف چاي و قهوه بايد حدي را در نظر بگيريد.
مشروبات الكلي
مشروبات الكلي را دزد ويتامين مي‌نامند. مشروبات الكلي مواد غذايي سيستم بدن انسان را مي‌دزدند و از بين مي‌برند. مخالفت ما با مصرف مشروبات الكلي به دليل خاصيت مست كنندگي آنها نيست بلكه اگر بي حد مصرف شوند فرد را از لحاظ جسمي و روحي ضعيف مي‌كنند.
نيروي مخرب مشروبات الكلي در مشروبات قوي بيشتر و در مشروبات ضعيف كمتر است. اما بدون در نظر گرفتن درصد بالا يا كم الكل در مشروب، اگر نوشيدن آن عادت روزانه گردد. به بدن آسيب فراواني وارد مي‌آيد. بنابراين به تمرين كنندگان يوگا توصيه مي‌شود از خوردن مشروبات الكلي خودداري كنند.
نخود
نخود يك دانه بسيار مغذي به شمار مي‌آيد كه سرشار از پروتئين، مواد معدني و ويتامين‌هاست. اگر به طور منظم روزانه مشتي نخود سبز پرورده بخوريد براي سلامتي بسيار مفيد است. به تمرين كنندگان يوگا توصيه مي‌شود اينكار را جزو برنامه روزانه ي خود قرار دهند. نخود سبز را مي‌توان به صورت تازه صرف كرد.
نخود رسيده را مي‌توان پس از حدود هشت ساعت خيساندن در آب، خورد. نخود سبز بهتر از نخود ساده است. زيرا نخود سبز داراي انرژي بدست آمده ي بيشتري از هوا و نور خورشيد است. لازم به ذكر است اگر كسي نتواند ميوه ي مغزدار و ميوه ي خام را به طور منظم بخورد بايد اين كمبود را با خوردن نخود سبز جبران كند.
توصيه‌هاي رژيم غذايي را مي‌توان اينگونه جمع بندي كرد: اصول و يوگي در رژيم غذايي آنقدر ساده است كه تمرين كنندگان يوگا (چه گياهخوار و چه غير آن) مشكلي در پيروي از آنها ندارند. اگر با دقت از اين اصول پيروي شود و اگر فرد خود را عادت دهد بر طبق اين توصيه‌ها تغذيه كند بايد مطمئن باشد كه سالم خواهد ماند. رژيم خوب و متعادل همراه با رعايت بهداشت و تمرين منظم يوگا به حفظ اندام خوب و سلامت فرد كمك مي‌كند.
از آنجا كه درباره ي رژيم غذايي مناسب و ضروريات ديگر براي تمرين كنندگان يوگا توضيحات كافي ارائه شده است اكنون به رعايت بهداشت در يوگا مي‌پردازيم. رعايت بهداشت شامل حمام كردن مناسب و رعايت پاكيزگي است. درباره ي روند حمام كردن و پاكيزگي و اهميت آن در صفحات بعد مي‌خوانيد.